سازهای سنتی ایرانی
به احتمال زیاد سازهای موسیقی، قدیمی ترین وسیله تولید موسیقی هستند. انسان های اولیه قبل از اینکه خط و زبان را اختراع کنند صداهای طبیعت را تکرار میکردند و در تنه درختان خالی می دمیدند. آن ها با استخوان های توخالی، شاخ حیوانات و صدف موجودات دریایی، صداهایی متفاوت و قوی تولید می کردند. از این صداها برای برقراری ارتباط، هشدار و همچنین ایجاد ترس در دل حیوانات و دشمنان استفاده می شد و بدین صورت بود که ابزارها به آلات موسیقی تبدیل شدند و از آن ها برای تولید اصوات موزون استفاده نمودند. همچنین موسیقی فولکلور و آلات موسیقی دارای انواع متفاوت اعم از سازهای کوبهای و سازهای بادی به عرصه موسیقی پا نهادند. تاریخ موسیقی ایرانی بسیار طولانی میباشد
انواع سازهای سنتی ایرانی
عود (بربت)
یکی دیگر از انواع سازهای سنتی ایرانی این مرزو بوم «بربط» یا «عود» است که اجزای آن عبارتند از: سیف رو، خارک، تار، شیطانک، پنجه سر، پل و گوش. این ساز قدیمی نیز از خانواده سازهای زهی ساخته شده از چوب و استخوان است. عود از 10 سیم تشکیل شده است که دو به دو کوک میشوند. لازم به ذکر است که علامت گذاری این ساز از طریق کلید C خط دوم یا کلید F خط چهارم انجام میشود.
تار
دوتار که در لغت به معنای دو سیم است از خانواده عودهای گردن دراز است. این فقط در ایران یافت نمی شود. می توانید دوتار را در آسیای مرکزی، خاورمیانه و همچنین شمال شرق چین ببینید. اما در ایران عمدتا هنرمندان نواحی شمالی و شرق استان خراسان دوتار می نوازند. ابزار اصلی در همه مناطق یکسان است، اما ابعاد و تعداد لیگاتورها از قسمتی به قسمت دیگر متفاوت است. در این ساز ایرانی از دو نوع چوب استفاده شده است؛ نیز در بدنه گلابی شکل دوتار از یک تکه چوب توت استفاده شده است و برای گردن، هنرمندان از درخت زردآلو یا گردو استفاده می کنند. دوتار در فواصل 4 یا 5 کوک می شود
سه تار
تنبور باستانی ایران اسلامی را میتوان اجداد سه تار دانست. این در لغت به معنای “سه سیم” است، اما امروزه دارای 4 سیم است. سه تار از چوب نازک توت ساخته شده است و روی صفحه انگشت آن 25 یا 26 فرک قابل تنظیم وجود دارد. دو رشته از فولاد و دو رشته دیگر از برنج ساخته شده است. یک سه تار متوسط حدود 85 سانتی متر طول و 20 سانتی متر عرض دارد. همچنین دارای زمینی به عمق 15 سانتی متر است. سه تار به دلیل ظرافت و صدایی که دارد، ساز مورد علاقه صوفیان است.
قانون
این ساز از انواع سازهای سنتی ایرانی و در خانواده سازهای زهی مطلق مضربی است و اجزای آن عبارتند از: دهانه ها، پوست، سیم نگهدارنده، پل، کلید تنظیم، طاق، سَفَه رو و شیطنک که به شکل ذوزنقه قائم الزاویه و با پوست، چوب و استخوان ساخته شده است. این ساز اصلی دارای روکش ابریشم یا نایلون و 82 سیم است. صدای قانون ساز در ایران تقریباً 3 اکتان است و نت نویسی این ساز قدیمی بر روی دو حامل انجام میشود
سنتور
سنتور یکی از انواع سازهای سنتی ایرانی معروف و پرطرفدار میباشد که امروزه بسیار مورد استفاده جوانان نیز قرار گرفته است. این ساز به شکل جعبه ذوزنقه ای معمولی کم عمق ساخته شده است و دو گل رز کوچک در بالای پانل سنتور وجود دارد. این به تقویت صدای تولید شده کمک می کند. این ساز دارای 72 سیم است که در گروه های چهارتایی چیده شدهاند. یک پل چوبی کوچک این رشته ها را نگه میدارد. از این پل ها برای دادن محدوده 3 اکتاو به سنتور استفاده می شود.
بسته به کیفیت صدایی که به آن علاقه دارید، می توانید از چوبهای مختلفی برای ساخت سنتور استفاده کنید، مانند گردو، گل سرخ، نخل فوفل و غیره. لازم به ذکر است به غیر از ایران، در کشورهای هند، مصر و عراق نیز سنتور را نواخته اند.
دف
یکی از قدیمیترین و ظریفترین آلات موسیقی ایرانی دف است و کلاسهای دف زیادی در تهران برگزار میشود. این ساز کوبهای در موسیقی و فرهنگ ایرانی جایگاه ویژهای دارد. در رویدادها، میتوانید نوازندگانی را بشنوید که تنبور مینوازند و آهنگهای محلی میخوانند که شما نیز در برخی موارد با آنها به صورت ناخود آگاه همراهی خواهید نمود. دف ازانواع سازهای ایرانی میباشد که علاوه برداشتن طرفداران زیادی در ایران، در برخی از کشورهای عربی نیز همانند مصر نیز شناخته شده است. در ایران، معروفترین منطقه دف، کردستان است که میتوانید از تکنوازی ها و هارمونی های زیبای دف لذت ببرید.
تنبک
شاید محبوبترین انواع سازهای سنتی ایرانی تنبک باشد که یک طبل جام بزرگ است. این ساز چوبی دارای سر پوست بز است. تفاوت تنبک با سایر طبل های جام در این است که این ساز نوکهای کم صدا و نرم تری تولید میکند. ایرانیان برای اشاره به این ساز از نام های دیگری مانند تمبک، دومبک، دونبک و ضرب نیز استفاده میکنند. بسیاری بر این باورند که نام آمریکایی «دمبک» از این کلمات فارسی گرفته شده است.
کمانچه
کمانچه که یک کمان دارای زه است، شامل 4 سیم فلزی میباشد. بدنه این ساز از یک نیمکره چوبی تشکیل شده است و به اندازه ویولا میباشد. نکته عجیب این است که پل کمانچه به صورت مورب از روی غشای آن عبور می کند و بسته به مناطق مختلف ایران که در آن کمانچه می نوازند، تنظیم نیز متفاوت است.
بسیاری معتقدند سیم چهارم کمانچه در اوایل قرن بیستم به آن اضافه شده است و دلیل آن ورود ویولن به ایران بوده است. روی بسیاری از تابلوهای عتیقه ایرانی می توانید کمانچه را مشاهده کنید و حتی می توانید تغییرات انواع سازهای سنتی ایرانی را از طریق همین نگاره ها و نقاشی ها بررسی کنید.
نی
یکی دیگر از سازهای رایج موسیقی سنتی ایرانی، نی یا نای نام دارد. در واقع ساز نی، نوعی علف است که بعد از تغییرات، دارای 5 سوراخ در جلو برای انگشتان و یک سوراخ شست در پشت است. این ساز دارای برد دو و نیم اکتاو است. صدا زمانی ایجاد می شود که جریانی از هوا از طریق نای عبور می کند که توسط زبان هدایت می شود
سخن پایانی
سازهای ایرانی تنوع بالایی دارند و سنت موسیقی ایران به هزاران سال پیش برمیگردد. سازهای سنتی ایرانی نقش مهمی در تثبیت منظره موسیقی متمایز کشور داشتهاند.موسیقی سنتی ایران تجلی عشق،شادی،غم،مجاهدت و تلاش و همه پیروزیها وشکستهایی است که ایرانیان در طول زمان تجربه کردهاند.