سفالگری چیست ؟ همه چیز درباره هنر جذاب سفالگری
هنر سفال و سفالگری ( به انگلیسی: pottery ) یکی از قدیمی ترین و گسترده ترین هنرهای تزئینی است که در سراسر دنیا و از سال های بسیار دور بین جوامع رواج داشته است. در این هنر اشیا، قطعات هنری و تزئینی مختلف از گل ساخته می شوند..
هنر سفالگری
این هنر را می توان در ابعاد مختلف و برای تولید قطعات هنری متنوعی مورد استفاده قرار داد. امروزه هنر سفالگری هنوز هم محبوبیت و رواج همیشگی خود را دارد و می توان آن را به عنوان یکی از شاخه های اصلی هنرهای تزئینی و کار با دست در نظر گرفت.
در این جا بیشتر با سفالگری چیست و کاربرد آن آشنا می شویم و در ادامه نیز ابزارهای مهم مورد استفاده در این تکنیک را می شناسیم. اما برای شروع بد نیست نگاهی به تاریخچه این هنر بپردازیم.
تاریخچه سفالگری در تاریخ هنری
سفالگری سال های بسیار زیادی است که با استفاده گل و خاک رس، اجسام و ظروف سفالی متنوعی را می سازند.
از زمانی که آتش کشف شد، ساخت ظروف سفالی نیز چندان دور از انتظار نبود و این ظروف از سال هایی بسیار دور با دست ساخته می شده اند. گلدان های سفالی که دهانه آنها با انگشتان دست شکل داده شده است، احتمالا اولین سفال های ساخته شده به دست بشر بوده اند.
لدان های کلافی بلند گلی که در دماهای پایین پخته شدند و بسیار شکننده و متخلخل بودند نیز جزو اولین کارهای ساخته شده با گل بوده اند.
در آن دوره سفالگران با تکنیک ها و ابزارهای اولیه ای که در اختیار داشتند انواع ظروف و اشیای سفالی را می ساختند. معمولا این قطعات برای اهداف عملی و کاربردی استفاده می شدند. برخی از این قطعات و اشیا نیز معرف خدایان باستان بودند و کاربرد تزئینی داشتند.
روش های ساخت سفال
سفالگری چیست به دو تعریف مجزا تقسیم می شود؛ یکی سفالگری دستی که در آن هنرمند از حرکت دستان خود برای شکل دادن به گل و ساخت سفال ها استفاده می کند و دومی هم روش سفالگری با چرخ سفالگری که در آن علاوه بر مهارت دست سفالگر، از یک چرخ مخصوص هم برای ساخت سفال ها استفاده می شود.
امروزه اکثر کارهای سفالی، خصوصا آنهایی که به تعداد انبوه تولید می شوند با استفاده از روش سفالگری با چرخ انجام می شوند.
در سفالگری بدون چرخ نیز از سه روش اصلی برای ساخت سفال ها استفاده می شود که این روش ها شامل روش پینچ یا فشاری، روش ساخت سفال به روش فیتیله ای و روش ورقه ای می شوند. روش برش، فشار دادن گل ها، شکل دادن به آنها و تکمیل قطعات در این روش ها با هم متفاوت است. برای مثال در روش فشاری تنها از فشار انگشت ها به گل رس شکل می دهند و در روش ورقه ای برش های زاویه دار گل های رس را به هم وصل می کنند.
فرایند کلی سفالگری به چه صورت است؟
ماده اولیه هنر کار با سفال، خاک رس است. این ترکیب یک ساختار انعطاف پذیر و قالب پذیر دارد و می توان در زمان ساخت قطعات آن را قالب زد تا یک شکل مشخص به آن داد.
سپس هنگام تکمیل شدن و پخت در کوره، این قالب سخت می شود و یک ساختار سخت اما شکننده را تشکیل می دهد.
این ترکیب دیگر توسط هیچ یک از عوامل خوردگی فلزات یا مواد آلی آسیب نمی بیند. این پخت و حرارت همچنین از بدنه رسی این قطعات در برابر آب نیز محافظت می کند.
در حالت عادی اگر درون یک ظرف سفالی اولیه آب بریزید، این ساختار فرو می ریزد. اما بعد از گرم شدن و حرارت دیدن تا 500 درجه سانتی گراد، ساختار نرم و منعطف اولیه از بین می رود و دیگر در آب حل نمی شود.
مورد مهم بعدی این که خاک رس در واقع یک ماده نسوز است و تنها ساختار آن در حرارت سخت می شود. حال در این مراحل و برای شکل دادن قطعات سفالی مختلف از ابزارها و تکنیک های مختلفی استفاده می شود که به دنبال آن می توان شاهد تنوع بالای قطعات و اشیای سفالی بود.
مراحل سفالگری به چه صورت است؟
مراحل ساخت یک قطعه سفالی مانند گلدان یا ظروف به این صورت است که:
- ابتدا باید ترکیب ماده اولیه که همان خاک رس و آب است را آماده کرد.
تهیه یک خاک رس با غلظت بسیار مناسب اهمیت زیادی دارد و این ترکیب نباید بیش از حد رقیق یا غلیظ باشد. اگر ترکیب اولیه به درستی تهیه نشود، محصولات ساخته شده در پایان استحکام کافی را ندارند. - در ادامه باید با ورز دادن کامل مخلوط رس ساخته شده، یک خمیر مناسب تهیه کرد و تمامی حباب های درون آن را حذف کرد.
- بعد از آماده شدن خمیر رس، می توان شکل دادن به خمیر را آغاز کرد و از ابزار و دستگاه های مخصوص سفالگری برای ساخت قطعه مورد نظر استفاده کرد.
در این مرحله باید دقت زیادی در حرکات و نحوه شکل دادن به ظروف کرد، چرا که ظرافت و زیبایی قطعه نهایی در این مرحله مشخص می شود. - حال باید اجازه داد قطعه سفالی ساخته شده در معرض هوا قرار بگیرد و خشک شود.
- بعد از خشک شدن کامل آن نوبت به مرحله پخت در کوره می رسد.
- بعد از قرار دادن ظروف در کوره و تکمیل شدن پخت آنها، باید ظروف را خارج کرد و اجازه داد تا خنک شوند.
مراحل نهایی سفالگری
مرحله نهایی سفالگری مربوط به تزئینات و اضافه کردن لعاب یا پوشش به سطح ظروف سفالی ساخته شده می شود. این مراحل جزو مراحل زیبا سازی و تزئینی است و بسته به سلیقه می توان روی ظروف سفالی خام طرح ها و نقاشی های مختلف را اجرا کرد.
صاف کردن سطوح این ظروف برای اعمال نقش ها و رنگ ها ضرورت دارد تا سطح آنها صیقلی شده و بتوان با ظرافت بیشتری نقاشی روی سفال را ترسیم کرد.
در صورت لعاب کاری روی سطح ظروف سفالی برای افزایش استحکام و ماندگاری لعاب روی آنها، باید باز هم ظروف را در کوره پخت تا لعاب روی ظروف سفالی ثابت بماند.